Intelligent Design wordt nogal eens afgedaan als pseudowetenschap, een creationistische beweging geworteld in los zand van theologische en religieuze argumenten. De introductie van ‘intelligentie’ als factor druist immers radicaal in tegen de algemeen geaccepteerde principes van de evolutietheorie, welke stellen dat het ontstaan van alle levensvormen verklaard kan worden aan de hand van ongestuurde, natuurlijke processen. Nadere bestudering van de complexiteit van het leven suggereert echter dat juist Intelligent Design wel eens de meest wetenschappelijke verklaring zou kunnen leveren voor het ongrijpbare vernuft waarmee zelfs de eenvoudigste cellen foutloos functioneren.

Volgens de evolutietheorie van Charles Darwin zijn alle huidige levensvormen het resultaat van variaties, veroorzaakt door toevallige mutaties, en een schifting middels natuurlijke selectie. Variaties in het voordeel van het organisme worden behouden en in de loop der generaties verspreid over de populatie, terwijl variaties in het nadeel van het organisme worden geëlimineerd bij het overlijden van het individu. Bij de ontwikkeling van een compleet nieuwe structuur geldt de voorwaarde dat er sprake moet zijn van een gradueel verloop, waarbij voordelige mutaties zich opstapelen en ook elke tussenstap een verbetering betekent ten opzichte van het origineel.

Dit graduele verloop met functionele, voordelige tussenstappen blijkt in strijd te zijn met zowel de macroscopische als de microscopische complexiteit van het leven. Zo is het moeilijk voor te stellen hoe bijvoorbeeld poten zijn geëvolueerd tot vleugels: totdat ermee gevlogen kan worden zou elke modificatie aan de poot nutteloos en nadelig zijn. Op celniveau zijn structuren bekend die zijn opgebouwd uit vele tientallen eiwitten, een geheel dat alleen functioneert wanneer alle componenten tegelijk aanwezig zijn. De afzonderlijke onderdelen kunnen dus niet los van elkaar door toevallige mutaties zijn ontstaan: in dat geval zou het gaan om nutteloze variaties die het proces van natuurlijke selectie niet zouden overleven.

Intelligent Design ziet in deze ‘onherleidbare complexiteit’ de aanwezigheid van een architect: een intelligente, sturende kracht. Hoewel de aard en identiteit van deze architect niet nader zijn gedefinieerd, ligt de associatie met goddelijke wezens en mythische scheppingsverhalen uiteraard voor de hand. De klassieke natuurwetenschappen kennen geen ruimte voor een concept als intelligentie als oorzaak voor biologische, fysische of chemische vraagstukken: alleen natuurlijke oorzaken mogen als oplossing genoemd worden.

Toch is het niet zo vreemd om intelligentie aan te dragen als oorzaak voor waargenomen fenomenen. Niemand zal beargumenteren dat de kolossale beelden op Paaseiland, de hiërogliefen in Egyptische piramides of de presidentiële gezichten van Mount Rushmore zijn ontstaan door toevallige processen van zandstormen, watergeweld en erosie. Wanneer er sprake is van een zeer onwaarschijnlijke, logisch aandoende vorm of structuur en een herkenbaar patroon, dan is het volstrekt legitiem om de aanwezigheid van intelligentie te vermoeden. In tegenstelling tot natuurlijke selectie heeft intelligentie het vermogen om informatie te creëren, en wanneer de enorme hoeveelheid volmaakt georganiseerde en complete informatie in iedere cel van mens, dier en plant wordt beschouwd, lijkt Intelligent Design de meest logische verklaring voor het ontstaan van het leven in al haar verschijningsvormen.